Complex is niet (hetzelfde als) moeilijk (1)

Pieter Jansen en Fredrike Bannink

Het oplossingsgerichte model

Onvoorspelbaarheid en complexiteit associëren we vaak met lastig of moeilijk. We willen liever controle hebben en dingen begrijpen. Dat geldt ook voor de gezondheidszorg. Controle en begrijpen is echter lang niet altijd mogelijk. Hoe handelen we eigenlijk bij onzekerheid? Daar is naar onze mening (te) weinig aandacht voor. Wij willen pleiten voor gebruik van het oplossingsgerichte model, een verbluffend praktische werkwijze. En we zullen deze werkwijze verbinden met wetenschap die zich expliciet (dus niet uit armoede) bezighoudt met onvoorspelbaarheid. De systeemtheorie en informatietheorie zijn fascinerende vakgebieden en hebben veel te bieden. Op andere domeinen (artificial intelligence en informatica) zijn deze takken van wetenschap vanzelfsprekend. Het is tijd voor meer complexiteit in ons vak.

Je stapt in een taxi en de taxichauffeur vraagt: “Waar wilt u naartoe?”. Hij vraagt niet: “Waar wilt u vanaf?” of “Waar komt u vandaan?”. Dit is de kern van de oplossingsgerichte aanpak.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw was een groep psychotherapeuten in de VS, onder wie De Shazer en Berg, ontevreden over de resultaten van hun aanpak. Zij filmden hun therapiesessies en zagen dat het  praten over problemen de focus op problemen versterkte. Hiermee raakte de patiënt juist verder verwijderd van de oplossing. “Problem talk creates problems. Solution talk creates solutions.”
Zij kozen voor een radicaal andere aanpak. Zij namen de gewenste uitkomst als vertrekpunt en legden hiermee de basis voor Solution-Focused Brief Therapy. Dit is een fundamenteel andere benadering dan het gebruikelijke medische model, waarbij de behandelaar eerst het probleem onderzoekt, een diagnose stelt en daarmee de behandeling bepaalt. Bij een oplossingsgerichte functionele aanpak zijn onderzoek en diagnose vaak niet nodig. Het gaat niet om de vraag ‘waarom’, maar om de vraag ‘hoe’. Nadat is vastgesteld hoe de gewenste uitkomst eruit ziet gaan behandelaar en patiënt op zoek hoe ver de patiënt al is gevorderd en hoe volgende tekenen van vooruitgang eruitzien. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de sterke kanten, mogelijkheden en hulpbronnen van de patiënt. Deze werkwijze is later uitgewerkt en heeft inmiddels veel meer toepassingen gekregen. Behalve in de psychotherapie wordt het breder toegepast in de gezondheidszorg en verder in het onderwijs, mediation, coaching, management, leidinggeven en de sport. Een uitgebreide beschrijving vindt u in ons boek ‘Positieve gezondheidszorg. Oplossingsgericht werken in de huisartsenpraktijk’.

Het oplossingsgerichte model is ontwikkeld door mensen uit de praktijk op basis van ervaringen in hun werk: het is een pragmatische werkwijze. Bij nadere bestudering valt op dat er veel parallellen te vinden zijn met de systeemtheorie en informatietheorie. Ook daar is het uitgangspunt hoe een weg naar het gewenste resultaat geconstrueerd kan worden zonder voorafgaande analyse van het verleden. Onvoorspelbaarheid is daarbij geen probleem, maar een gegeven waarmee gewerkt kan worden. In een aantal korte stukjes met steeds dezelfde titel en een ander nummer verkennen we deze analogieën.